Özgüven en basit tanımıyla kişinin kendisine güvenmesidir. Daha geniş anlatımla,
kişinin yapabildikleri ve yapamadıklarıyla, olumlu ve olumsuz duygularıyla,
yetenekleriyle, korkularıyla, kendini doğal olarak kabul edebilmesi ve kendiyle barışık
olmasıdır.
Güven-Güvensizlik ilk ne zaman oluşur?
Gelişimsel olarak baktığımızda bebeğin 0-12 ay sonuna kadar olan dönem
içinde güven ya da güvensizlik diye adlandırılan bir evreden geçtiği bilinir. Bu
dönemdeki en önemli şey çocukla kurulan duygusal bağdır. Onunla yeterince
ilgilenmek, temel bakım ihtiyaçlarının zamanında giderilmesi, tutarlı davranmak ve
bakım veren kişinin sürekliliği çocukta güven ya da güvensizlik duygularının
oluşumuna etki eder.
1-3 yaş arası
1-3 yaş arasındaki dönemde duygusal ve kişilik gelişimi belirgin olarak görülür.
Özerklik evresi olarak tanımlanan bu dönem, çocuğun anne bağımlılığından
uzaklaşıp ayakları üzerinde durabildiği ve her şeyi keşfetmeye çalıştığı bir dönemdir.
Bu denemelerinde verdiğimiz tepkilerle çocuğun benlik algısı oluşur. Bu dönemde
eğer çocuk sürekli cezalandırılır, kızgınlık ifadeleri ile karşılaşırsa ya da aşırı
koruyucu bir ebeveyn tarafından bağımsızlaşmasına ve keşif denemelerine izin
verilmezse özgüven gelişimi olumsuz olarak etkilenir. Anne baba bu yıllarda çocuğun
denemelerine izin verir ve destekleyici olursa, çocuk güven duygusu kazanabilir.
3-5 yaş arası:
Beş yaş sonuna kadar çocuk etrafındaki her şeyi bilmek ve incelemek ister. Her
konuda sizi bunaltacak kadar soru sorabilir. Neden işe gittiğiniz, güneşin neden
sabah doğduğu, niye erkeklerin bebek yapamadığı, niye sizin birlikte de onun tek
başına yattığı, kızlar ve erkeklerin neden farklı olduğu gibi soruları bitmeyecektir.
Çocuğun sorularının yaşına uygun, kısa ve anlaşılır biçimde cevaplanması çok
önemlidir. Aksi halde çocuğun merak duygusu engellenir ve tekrar soru sorma
cesareti kırılır.
6-11 yaş arası:
Daha sonraki 6-11 yaş evresinde çocuğun okula başladığı, anneden ayrılarak
yalnız kalmayı becermesinin gerektiği bir dönemdir. Ayrıca bilişsel becerileri
hayatındaki yeni önemli yetişkin yani öğretmeni tarafından değerlendirilir. Bu
dönemde sosyal başarı ve başarısızlıklarla karşılaşabilir. Akranları tarafından kabul
edilmek, bir gruba ait olmak, akademik alanda iyi performans göstermek ve
yeteneklerini geliştirebileceği fırsatların tanınması özgüveni artıran etkenlerdir.
Çocuğun özgüvenini geliştirmek için anne ve baba ona nasıl yardım edebilir?
Çocuğa sınırların belli olduğu ve sevginin açıkça ifade edildiği olumlu bir ev
yaşamı sağlanmalıdır. Böyle bir ev ortamında yetişen çocuğun hem akademik,
hem de kişisel özgüveninin temeli oluşturulmuştur.
Anne-babanın çocuğundan beklentileri onun yetenekleri ve yapabilirliği ile
kıyaslandığında gerçekçi olmalıdır.
Okulla ilgili yetersizliklerinden çok başarılarının üzerinde durulmalıdır. Bir
dersten aldığı düşük bir not, diğer dersteki çalışma ve başarısını
gölgelememelidir.
Başarıyla sonuçlanmasa bile çabaları takdir edilmelidir. Bir çocuğun anne-
babası tarafından, “Öğrenmeye çalışmandan gurur duyuyorum”, “İyi çalışman
beni mutlu ediyor” gibi sözlerle yüreklendirilmesi, çocuğun daha çok çaba
harcaması için onu motive edecek, mücadele gücünü geliştirecektir.
Başarıları kadar gösterdiği gelişme ve ilerlemeler de çocuğun dün
yapamadıkları ile bugün yapabildikleri karşılaştırılarak somut olarak ortaya
konmalıdır.
Çocuğa kendi işini kendisinin yapması için fırsat tanınmalı, kendi başına
yapabileceği işler bir yetişkin tarafından yapılmamalıdır.
Sosyal muhakemesini geliştirmek için sorunu onun adına çözülmemeli, çözüm
bulmasına yardımcı olunmalı, alternatifler üzerine düşünmesi sağlanmalıdır.
Başladığı işi bitirmesi konusunda motive edilmeli, destek ve model olunmalıdır.
Başarısız olduğunda nedenlere birlikte bakıp daha sonraki denemeleri için
yüreklendirilmeli, mücadele etmesi sağlanmalıdır.
Çocuğun; duygu, düşünce ve inançlarını; açık dürüst ve başkalarının haklarını
ihlal etmeden, karşısındaki kişiyi aşağılamadan ve incitmeden ifade etmesi
sağlanmalıdır.
Duygularını ifade etmesi, yaşadıklarını paylaşması konusunda ona model
olunmalıdır. Konuşmaya başladığında onu sonuna kadar dinlemek, onun
anlatmak konusundaki motivasyonunu ve kendini ifadesini arttıracaktır.
Çocuk haklı olduğunda haklılığı vurgulanmalı, haksız olduğunda hataları ve
nasıl düzeltilebileceği konuşulmalıdır.
Kendi kararlarını verebilmesi için uygun ortam yaratılmalı ve tercihlerinin
sonuçlarına katlanması sağlanmalıdır.
Evde düzenli olarak belli konularda sorumluluk alması sağlanmalı ve aldığı
sorumlulukları yerine getirip getirmediği izlenmelidir.
Çocukla konuşurken yere çömelmeli ve onun göz seviyesine inilmelidir; bu ona
önemli olduğu mesajını verir. Onun da diğer kişilerle iletişiminde göz teması
kurmasına özen gösterilmelidir.
Çocuğun mümkün olduğu kadar farklı sosyal ortamlarda bulunması
sağlanmalı, değişik insanları, çevreleri ve ortamları tanıması için fırsat
verilmelidir.
Girdiği farklı sosyal ortamlarda başarabileceği görevler alması sağlanmalıdır.
Çocuğun zamanını verimli kullanması için onu yönlendirmek gerekir. Kendi
kendisini meşgul edebileceği konular konusunda rehberlik edilmeli, kendine
yetebildiğini görmesi sağlanmalıdır.
Hoşlandığı, başarılı olabileceğine inandığı, yetenekli ve ilgili olduğu alanda bir
hobi edinmesi sosyalleşmesi ve özgüveninin gelişmesi açısından önemlidir.
Ailedeki tüm bireylerin, kişisel sorunlarını, aile içi sorunlarını, başlarına gelen
iyi-kötü olayları konuşup paylaşabildiği ortamlar yaratılmalıdır. Bu toplantılar
aile içi uyumu ve huzurlu birlikteliği geliştirecektir.
Tüm bunlar çocuğun sosyalleşmesine ve özgüveninin gelişmesine yardımcı
olacaktır. Unutulmamalıdır ki özgüven gelişimi bir süreçtir. Tek bir doğru
davranışla harika sonuçlar elde edemeyeceğimiz gibi tek bir yanlışımızla da
yerle bir olmayacaktır. Gelişim süreci içerisinde çocuk pek çok sorun durumu ile
karşılaşacaktır. Bizlere düşen çocuklarımızın kırılganlıklarını törpüleyerek baş
etme becerilerini güçlendirmektir.
UZMAN PSİKOLOG
MERYEM YILDIRIM AYYÜZ
