Öfke kaç yaşında olursak olalım, her yaşta deneyimlediğimiz bir duygudur. Kişinin haz alma duygusunu engelleyen her türlü durum olay ya da, kişiye karşı geliştirdiği duygudur. Öfke, çok önemli ve güçlü özelliklere sahip en temel duygulardan biridir. Her birey öfke duygusunu deneyimler. Kontrol edilebildiği sürece zararlı olmayan, aksine yaşamamız gereken bir duygudur.
Öfke duygusu yaklaşık olarak bir yaşında başlar. Okul gelişimsel özelliklerinin doğal bir süreci olarak görülmektedir. Çocuklar öfkelendiğinde, bu duyguyu yaşamasına imkan vermek, kendisine ve çevresine zarar vermeden ona destek olmak, öfke duygusunu yaşamasına engel olmaktan daha olumlu bir yol olacaktır. İki yaş çocuğu her şeyi kendisi yapması konusunda direnç gösterebilir.
Dürtü ve isteklerini kontrol etmek, geciktirmek veya ertelemek gibi durumlar iki yaşında bir çocukiçinimkansızdır. İsteklerinin yerine gelmemesi veya gecikmesi gerilime neden olur. Engelleyici nesneler ve olaylar öfkeoluşumuna neden olur. Aslından öfke sosyal çevreye uyum çabasının etkilerinin bir parçasıdır. Okul öncesidönemdekiçocukların neredeyse çoğunda zaman zaman öfkenöbetlerigörülebilmektedir. Ağlama, somurtma, her şeye itiraz etme, ağlayıp kendini yere atma, çığlık atma, yemeği reddetme, yediğini kusma, eline geleni fırlatma, ayaklarını ve kafasını yere vurma gibi davranışların baş gösterdiğiöfkenöbetleri genellikle çocuklarınaşırı uyarılma ile aç, yorgun, sıkılmış, rahatsız, keyifsiz olduğu durumlarda ortaya çıkar. Öfkenöbetleri genellikle 2,5 yaş civarında ortaya çıkmakta ve sıklıkla 4 yaş sonrasında sona ermektedir.
Öfke Duygusunun Ortaya Çıkmasına Neden Olan FaktörlerNelerdir ?
- Açlık, uyku hali ve yorgunluk durumları gibi temel ihtiyaçlarınkarşılanmaması
- Sosyal ortamdan veya arkadaşlarıyla olan ilişkilerden doyum alamama
- Anne- baba arasındaki ilişkideyaşanançatışmalar (tartışmalar,kavgalar, boşanma ve ölüm gibi)
- Öfkelençocuğunödüllendirilmesi ve isteklerinin yerine getirilmesi
- Öfkedavranışını sergileyen farklı birini rol model alması (anne, baba,kardeş, abi )
- Temel ihtiyaçlarının zamanında giderilmemesi
- Anne ve babanın çocuğun tepkilerine olan tutarsız davranışları (annenin ve babanın davranışlarının birbirinden farklılık göstermesiçocuğun kendi iç dünyasındaçatışmaya neden olabilir)
- Çocuğa ceza yöntemi uygulama
ÖfkeNöbeti Sırasında Anne ve Babanın Tutumu Nasıl Olmalıdır?
Bu dönem, anne-baba ve çocuk arasında ilk çekişmelerinyaşandığı bir dönemolduğuiçin, onların dengeli ve tutarlı davranışlarısürecin kolay atlatılmasında önemli bir noktadır. Çocuğun herhangi bir davranışında, ebeveynin dengeli ve tutarlı davranabilmesi, kararlı, sakin ve süreklilikiçeren bir yapıda olmasıyla mümkündür. Ebeveynin tavırlarındaki değişiminçocukiçin beklenmedik olmamasına özengöstermek gereklidir. Yani çocuk, aynı davranışıyüzünden ebeveyn tarafından bir keresinde ödüllendirilir, bir diğerinde cezalandırılırsa ya da bir davranış anne tarafından farklı, baba tarafından farklı değerlendirilirse hangi davranışın uygun olduğunubelirleyemeyeceğinden ikileme düşecektir. Bu gibi farklı tutumlar, çocuğundavranışlarına rehberlik edecek değer ve yargıları olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, sınırların doğruçizildiğianne-baba-çocukilişkisinde mevcut durum daha kolay ve etkin bir yöntemletolere edilebilir. Bu durumda çoğu kez gözlemlenen ebeveyn tutumu, anne yada babanın otorite kaygısıyla her şeyin kendi kontrolünde olmasını isteyerek, çocuküzerindeki yaptırımını daha da arttırdığıyönündedir. Ancak, buradaki en etkili tutum;
- Anne-baba; çocuktakiöfkenöbetine neden olan davranışlarıngeçici bir durum olduğunu bilerek sabırlı davranmalı ve çocuğu katı bir düzene zorlamadan, soğukkanlı davranarak çocukla gereksiz çekişmelere girmemelidir. Öfkenöbeti sırasında telaşa kapılmamak, kendi kurallarınızı korumak ve ne yaptığınızı bilerek hareket etmek en doğrusudur.
- Anne – baba çocuğu korkutarak cezalandırmamalı, öfkeyi dindirmek içinçocuğun her istediğini yapmaktan kaçınmalı, özellikleöfkenöbetinin ardından bitişini hızlandırmak içinödüllendirmemeli ve çocuğunöfkelidavranışları anne-babanın öfkesine yol açmamalıdır.
- Çocuğun ana problemi, sakinleşememektir. Anne, baba da sinirlenirse çocuğunöfkesi beslenir.
- Çocuğunöfkesinikaynağındanuzaklaştırmak amacıyla disiplin yöntemlerinden biri olan sakinleştirmeyeçalışmak sanılanın aksine onu daha da hırçınlaştırabilir.
- Başka bir yöntem de, çocuğunbulunduğu ortamın değiştirilmesidir. Bunun dışında, öfkenöbetigeçirdiği anlarda, ses, renk, ışık, doku,nesne gibi çeşitli uyarıcılardan yararlanılarak dikkatinin hemen başka bir alana yönlendirilmesi de, öfkesinindağılmasıiçin yararlı olmaktadır.
Öfke anında çocuklar, sakin, anlayışlı ve kendilerini ve duygularını anlayacak yetişkinlere gereksinim duyarlar. Onun bu duygusunu anlayarak, kabul eden bir yaklaşımlayumuşak ama kararlı bir ses tonu ile konuşmak en doğrusudur.
Ayrıca, ona seçmeşansı ve karar verme hakkı tanınmalıdır. Seçenek sunulmalıdır. Bazı küçüktartışmaları onun kazanmasına izin vermek bir diğeryöntem olabilir. Burada asıl hedef, çocuğaseçenekleriolduğunugöstermektir. Bu, ona kendi istediğişeyiseçerek olaylar üzerindekontrolününolduğu hissini uyandırır. Bu noktada, koyulan her kuralın açıklamasının yapılmasına özengösterilmelidir. Aksi takdirde çocuğun, anlamadığı bir şeye ayak uydurmaya çalışmasını beklemek yanlış olur.
Bir diğerönemli nokta da, anne babaların çocuklarıiçin iyi birer model olması gerektiğidir. Unutmamak gerekir ki; çocuklar anne- babaların davranışlarınıgözlemleyerek, model alarak öğrenirler. Okul öncesidönemçocuğununöğrenme stili, örnek alma ve taklit etme becerisine dayanır.Çünkü bu dönemdeçocuklarsöylenilenlerdençok, yapılanları öğrenmeeğilimindedirler. Çocuğa, iyi bir model olmanın en doğru yolu, onunla birlikte hareket etmektir. Örneğin, yemeğikaşık ve çatal kullanarak yemek; olumlu bir model oluşturur ve sözle ‘’Yemeğini elinle yeme’’ demekten çok daha etkilidir. Öfkenöbetlerinin, normal gelişimin bir parçasıolduğu unutulmamalıdır. Bu, bir geçiş dönemidir. Çocuğunuzbüyüdükçe kendisini kontrol etmeyi ve duygularını kelimelerle ifade etmeyi öğrenerek, tam anlamıyla bağımsız bir birey olma yolunda ilerleyecektir.
Psikolog Aybüke Uysun
